Stambuł ma wystarczająco dużo do zaoferowania, żeby spędzić w nim kilka dni na aktywnym zwiedzaniu. Trzy dni to według nas minimum, a na pierwszy zaplanowaliśmy sobie największe i najbardziej znane atrakcje, skupione wokół placu Sultanahmet (blisko którego również polecamy znaleźć nocleg). Na pierwszym miejscu jest oczywiście Hagia Sofia, potem pałac sułtanów, miejsca ich pochówku i rzymska cysterna. Cały plan naszej podróży do Stambułu znajdziecie tutaj.
Sultanahmet Meydani, czyli… dawny cyrk
Plac Sultanahmet ma bardzo wydłużony, prostokątny kształt. To dlatego, że w III w. n.e. Rzymianie wybudowali tu Hipodrom, czyli cyrk, który po remoncie ok. 100 lat później mógł pomieścić nawet 100 tysięcy widzów! Plac miał kształt litery U, co dawało możliwość organizowania na nim wyścigów rydwanów, i był bogato zdobiony różnego rodzaju rzeźbami.
Chociaż po zdobyciu Konstantynopola plac stracił na znaczeniu, nie został de facto zabudowany. Bywał używany jako źródło budulca, a nawet jako miejsce wielkiej fety z okazji obrzezania synów sułtana (co kraj, to obyczaj), jednak w ogólności jego resztki zachowały się do naszych czasów.
Po dawnych ozdobach został m. in. obelisk Teodozjusza. Cesarz Teodozjusz pod koniec IV w. n.e. kazał przeciąć na trzy części liczący sobie już wtedy półtora tysiąca lat obelisk egipski i przywieźć go z Luksoru. Do dziś możemy oglądać świetnie zachowaną górną część, stojącą na swoim miejscu na placu. Naprzeciwko postanowiono dla symetrii drugi obelisk, jednak wybudowali go sami Rzymianie. Znany jest pod nazwą obelisku Konstantyna, ponieważ ten cesarz kazał go odrestaurować w X w. Część zdobień została zdarta i złupiona w czasie krucjat.
Innym zabytkiem jest Wężowa Kolumna. Ona również przywędrowała do Konstantynopola z zagranicy, konkretnie z Delf, gdzie stanowiła podstawę ozdobnego trójnogu, postawionego w świątyni Apolla dla upamiętnienia wygranej Greków nad Persami. Dziś kolumna to duży, metalowy słup w charakterystycznym, wężowym kształcie.
Najnowszą atrakcją architektoniczną na placu jest Fontanna Cesarza Wilhelma, którą w 1900 r. wybudowali Niemcy z okazji wizyty cesarza Wilhelma w Stambule, mającej miejsce dwa lata wcześniej.
Okolice placu Sultanahmet to skupisko najważniejszych atrakcji Stambułu. Tutaj przyjeżdża autobus z lotniska, tutaj jest stacja metra o tej samej nazwie. Podziwianie obelisków warto jednak zostawić na koniec dnia, a z samego rana zacząć od miejsc, które mają ograniczone godziny wstępu.
Hagia Sofia (Aya Sofya)
To oczywiście turystyczna perełka. Majestatyczna budowla uważana jest za jedno z najwybitniejszych dzieł architektonicznych pierwszego tysiąclecia naszej ery (z czym oczywiście można się spierać). Jej historia nie jest prosta.
Światynia chrześcijańska
Pierwszy kościół w tym miejscu zaczął budować cesarz Konstantyn Wielki w 326 r. Cesarz nie doczekał końca budowy, który miał miejsce w 360 r. Już 44 lata później kościół spłonął podczas zamieszek ulicznych (protesty i demonstracje to nie wymysł naszych czasów…), a po kolejnych dziewięciu latach został odbudowany. Niestety i drugi kościół ucierpiał w wyniku wściekłości ludu – w 532 r. wybuchło powstanie zwane rewoltą Nika. Przy tej okazji zginęło 30 tysięcy osób! Rewolta wybuchła, ponieważ cesarz Justynian nie chciał zmniejszyć podatków i odsunąć od władzy skorumpowanych urzędników. Widać, faktycznie śmierć i podatki są pewne…
Kościół odbudowano z wielkim rozmachem w ciągu zaledwie pięciu lat. Kopułą świątyni dwukrotnie się zapadała w wyniku trzęsień ziemi, a w VIII i IX w. zniszczono wiele wizerunków świętych – było to zgodne z założeniami ikonoklazmu, ruchu chrześcijańskiego sprzeciwiającego się czczeniu wizerunków świętych. Wreszcie 1204 r. zachodni rycerze w czasie krucjaty złupili wczesnochrześcijańską bazylikę i przerobili ją na kościół rzymskokatolicki.
Świątynia muzułmańska
W 1453 r. obrońcy Konstantynopola ostatni raz modlili się w kościele Hagia Sofia. Sułtan Mehmed II zachwycił się budowlą i wcale nie kazał jej zburzyć. Wręcz przeciwnie, z jego rozkazu natychmiast przerobiono świątynię na meczet i już w pierwszy piątek po zdobyciu miasta sułtan się w niej modlił. Muzułmanie bardzo dbali o budynek – na przestrzeni wieków wykonywali remonty i renowacje, nie zniszczyli większości ozdób, a je zakryli.
Swój dzisiejszy wygląd wnętrza Hagia Sofia zyskała w połowie XIX w., kiedy dwaj architekci ze Szwajcarii przeprowadzili tam gruntowny remont. Wówczas powieszono ogromne okrągłe tablice z arabskimi inskrypcjami (zastąpiły one starsze, powieszone w XVI w.). Tablice przedstawiają imiona Allaha, Mahometa, jego dwóch wnuków i czterech pierwszych kalifów.
W 1934 r. Turcja stała się państwem świeckim a Atatürk nakazał przekształcenie meczetu w muzeum. Wówczas spod zdjętego dywanu ukazała się podłoga, z zakryte wcześniej mozaiki odsłonięto.
Hagia Sofia – informacje praktyczne (od 2020 r.)
Na przekształcenie muzeum z powrotem w meczet zanosiło się od 2016 r., kiedy pierwszy raz z minaretu rozległo się wołanie muezzina. Ostatecznie 2020 r. unieważniono dekret Atatürka i dziś Hagia Sofia znów jest meczetem. W pierwszym nabożeństwie wziął udział Erdogan, jago główny silnik tej zmiany. Oczywiście decyzja spotkała się z międzynarodową dezaprobatą.
Dla turystów oznacza to kilka rzeczy. Po pierwsze, nie musimy już płacić za bilety! Po drugie, ubiór będzie bardziej przestrzegany (na miejscu można wypożyczyć chusty do zakrycie głowy i ramion). Wreszcie po trzecie, meczet jest kilka razy dziennie zamykany na czas modlitw, które to godziny zmieniają się codziennie i można je sprawdzić tutaj. Mozaiki nadal można oglądać, są zasłaniane tylko na czas modlitw.
Hagia Sofia robi duże wrażenie. Należy na nia zarezerwować odpowiednio dużo czasu – nam zwiedzanie zajęło dwie godizny. Warto też wybrać się jak najwcześniej rano, zeby uniknąć tłumów.
Pałac Topkapi (Topkapi Sarayi)
Do pałacu warto iść tylko, jeśli do Hagia Sofia uda Wam się wejść odpowiednio wcześnie – lub jeśli zamienicie obie atrakcje. Pałac Topkapi jest bowiem olbrzymim kompleksem pałacowym, na który składa się wiele budynków i na którego zwiedzanie należy poświęcić co najmniej trzy godziny.
Krótka historia
Pałac Topkapi był siedzibą sułtanów osmańskich odkąd Mehmed II zdobył Konstantynopol. Jest to niesamowicie bogaty i zadbany przykład sztuki islamskiej – zupełnie inny, niż pałac Dolmabahce, który będziemy zwiedzać innego dnia. W budynkach skupionych wokół czterech dziedzińców żyło mnóstwo, mnóstwo osób związanych z sułtanem – sam sułtan z rodziną i pokaźnym haremem, służbą, kucharzami, nadwornymi rzemieślnikami… Cały ten dwór był odcięty od pospolitej ludności, a pałac został zaprojektowany tak, żeby sułtan miał jak najwięcej prywatności. Swój dzisiejszy wygląd kompleks zyskał pod koniec XVI w., chociaż i później powstawały kolejne budynki – np. wzniesienie Bagdad Kiosk zostało zlecone jako upamiętnienie zdobycia Bagdadu w I poł. XVII w. Jednak już niedługo później pałac przestał bawić kolejnych sułtanów, którzy woleli spędzać czas gdzie indziej, aż w I połowie XIX w. został porzucony na rzecz pałacu Dolmabahce. Kompleks został otwarty jako muzeum o 10 lat wcześniej, niż Hagia Sofia, już w 1924 r.
Zwiedzanie pałacu
Na pewno nie damy rady opisać wszystkiego ze szczegółami, ponieważ kompleks jest po prostu zbyt ogromny. Po kupieniu biletów wchodzimy na rozległy teren, w którym można się zwyczajnie zgubić. Budynki możemy zwiedzać w dowolnej kolejności. W niektórych z nich dostępna jest bogata wystawa różnego rodzaju pamiątek po sułtanacie. W gigantycznych kuchniach na przykład pokazana jest bogata porcelana, sprowadzana dla sułtana z Chin – to jedna z największych takich kolekcji na świecie. Inny pawilon prezentuje kolekcję broni, w jeszcze innym jest skarbiec. Do zobaczenia jest też sala tronowa, w której można zobaczyć muzułmańskie relikwie, takie jak płaszcz Mahometa czy obramowanie Czarnego Kamienia z Al-Kaby w Mekce. A to wszystko we wspaniale dekorowanych kolorowych wnętrzach.
Pałac Topkapi – informacje praktyczne: ceny, godziny otwarcia
Bilet wstępu kosztuje 72 TRY (choć wg innych źródeł może to być 100 TRY – trudno nam ocenić, która kwota będzie prawidłowa) i 42 TRY, jeśli chcemy wejść do haremu. W tym miejscu przypominamy, że harem to nie dom publiczny, tylko część, w której mieszkały kobiety, wiec nie ma co się ślinić. Od początku października do końca marca pałac otwierany jest o 10.00 a zamykany o 17.00, kasa biletowa kończy pracę o 16.00. Przez pozostałą część roku można zwiedzać pałac między 9.00 a 18.45, a ostatnie bilety kupimy o 18.00.
Cysterna Bazyliki (Cisterna Basilica, Yerebatan Saray)
Cysterna to podziemny zbiornik na wodę. Ta konkretna jest tylko jedną – ale i najbardziej znaną – z kilkuset podobnych cystern znajdujących się pod ulicami Stambułu! Została wybudowana w VI w. przez cesarza Justyniana I (choć właściwie najprawdopodobniej rozbudował on konstrukcję Konstantyna. Jej nazwa pochodzi on bazyliki, która w III-IV w. stałą w tym miejscu. Cisterna Basilica to też największy z dawnych podziemnych zbiorników na wodę w Stambule – mieści ponad 80 tysięcy metrów sześciennych, a ponieważ wysoki sufit podtrzymuje 336 kolumn, całość wygląda jak wnętrze mrocznej świątyni. Woda, sprowadzana akweduktami z odległości 19 km, służyła do zaopatrzenia pałacu cesarzy, później zaś dostarczana była do pałacu Topkapi, służyła więc przez kilkaset lat! Zagrała też w drugim filmie o Jamesie Bondzie, „Pozdrowienia z Rosji”. Co ciekawe, dla zwiedzających otwarto ją dopiero w 1987 r.
Popularną atrakcją są dwie kolumny stojące na olbrzymich podstawach w kształcie głowy meduzy, przy czym jedna ustawiona jest do góry nogami, a druga bokiem. Na ich temat narosły różne legendy, wydaje się jednak, że ich dziwaczna pozycja wynika z czysto architektonicznych względów – tylko tak kolumny mają równą wysokość.
Cysterna Bazyliki – informacje praktyczne
Bilet wstępu kosztuje 30 TRY, a na zwiedzanie należy poświęcić ok. 45 min. Bazylikę można zwiedzać codziennie miedzy 9.00 a 17.30. Od listopada jest tymczasowo zamknięta ze względu na pandemię.
Mauzolea sułtanów (Sultan Türbesi)
Dookoła placu, w dwóch miejscach, znajdują się stosunkowo nieduże pawilony, w których pochowano sułtanów wraz z rodzinami. W każdym niezwykle bogato zdobionym pawilonie znajduje się jedno pomieszczenie, gdzie można zobaczyć miejsca pochówku władców – są to trumny pokryte zielonym suknem z charakterystycznymi białymi „czapeczkami”. Obok Błękitnego Meczetu pochowano sułtana Ahmeda I (tego, od którego imienia nazwano meczet i cały plac), a po drugiej stronie palcu, pod drodze do pałacu Topkapi, innych sułtanów: Selima II, Mustafy I, Murada III, Mehmeda III i Ibrahima. Budynki pochodzą z XVI-XVII w.
Sultan Türbesi – informacje praktyczne
Wstęp do mauzoleów jest bezpłatny. Sułtana Ahmeda odwiedzimy codziennie oprócz poniedziałków między 8.30 a 17.30, natomiast pozostałe pawilony między 9.00 a 17.00. W miejsca pochówku obowiązują takie same zasady, jak w meczecie – zdejmujemy buty przed wejściem, nie świecimy dekoltem, panie zakrywają włosy.
Parę słów na koniec
Być może zastanawiacie się, czemu w planie na pierwszy dzień zwiedzania Stambułu nie ujęliśmy słynnego Błękitnego Meczetu, mimo że znajduje się on bardzo blisko. Otóż podobnie jak Hagia Sofia, w meczecie pięć razy dziennie odbywają się modlitwy, a wówczas jest on zamknięty. Oznacza to, że na wepchniecie go w plan tego dnia może już zwyczajnie nie starczyć czasu. Dlatego Błękitny Meczet przesunęliśmy na następny, „meczetowy” dzień zwiedzania. Jeśli na miejscu okaże się, ze godziny akurat bardziej Wam podpasują, możecie oczywiście poprzesuwać atrakcje w czasie. Pamiętajcie tylko, by na każdą zarezerwować sobie odpowiedni czasowy zapas.
Wszystkie atrakcje pokazaliśmy Wam już na filmie na Youtube (gdzie możecie nas subskrybować, żeby być na bieżąco z filmami z naszych wyjazdów):
Informacje praktyczne dotyczące organizacji wyjazdu do stolicy Turcji opisujemy w osobnym wpisie, polecamy też kulinarny przewodnik po Stambule.
Cały plan zwiedzania Turcji natomiast znajdziecie tutaj.
